Strateji Yol Xəritəsində tam üzən məzənnəyə keçidin labüdlüyü qeyd olunmuş, Mərkəzi Bank da bu istiqamətdə addımların atıldığını qeyd etmişdir (burada görülməli işlər çoxdur). Əslində əsas sual atılması əvvəl-axır vacib olduğu görünən bu addımın nə zaman atılacağıdır. Zənnimcə, Mərkəzi Bank haqlı olaraq bu məsələdə aşağıdakı səbəblərdən səbr nümayiş etdirəcək və bu addım atıldıqda yaranacaq risklərin maksimum dərəcədə aşağı olması əsas hədəflərdən biri olacaqdır:
Eləcə də bax: Mərkəzi Bankın manata mesajları... - MANATI NƏ GÖZLƏYİR?
- 2017-ci ilin birinci rübü dünya birjaları və maliyyə bazarlarında, o cümlədən valyuta bazarında qeyri-müəyyənlik və yüksək volatillik (dalğalanmalar) hökm sürəcək. Bunun da əsas səbəbi Trampın yanvarın 21-dən etibarən öz səlahiyyətlərinin icrasına başlaması və öz seçkiqabağı vədlərini nə dərəcədə yerinə yetirməkdə qətiyyətli olmasıdır. Digər tərəfdən də ABŞ-Rusiya, ABŞ-Çin əlaqələrinin növbəti illər üçün əsas konturlarının necə cızılmasıdır.
Maliyyə bazarları bu sualların cavablarını gözləyəcək:
1) Tramp vergilərin xüsusilə korporativ sektorda azaldılmasına gedəcəkmi?
2) ABŞ öz kapitalını Çin iqtisadiyyatından çəkməyə başlayacaqmı və ya bu addım nə dərəcədə sürətli olacaq? (bu istiqamətdə ilk addımlar atılmağa başlamışdır).
3) Rusiya ilə əlaqələr hansı çərçivələrdə olacaq? (bildiyimiz kimi, ABŞ elə bir siyasi quruluşa malik dövlətdir ki, orada xüsusilə xarici siyasət məsələləri bir siyasi qüvvənin və ya şəxsin iradəsi çərçivəsində həll olunmur).
4) Çin iqtisadiyyatındakı soyumanı ABŞ nə dərəcədə sürətləndirəcək?
5) İzolyasionist və (ticari) proteksionist siyasəti çərçivəsində beynəlxalq münaqişələrdən birbaşa iştirakdan yayınacaq ABŞ iqtisadiyyatının inkişaf tempi necə olacaq?
Eləcə də bax: Mərkəzi Bankdan mesaj: PUL GÖZLƏMƏYİN!
- Yuxarıdakı məsələlərin konturları aydınlaşdıqca neftin yaxın və orta müddətlərdəki qiymətləri ilə bağlı daha aydın mənzərə yaranacaq. İndiki halda, neftin qiymətinin 60 dollar, maksimum 65 dollardan çox olmayacağı, 2017-ci il ərzində 40-60 (65) dollar intervalında olacağı daha real görünür. 60 dollar, maksimum 65 dollardan yüksək qiymət əks təsir mexanizmlərini də sürətləndirə və kəskin enişlərə səbəb ola bilər. Əvvəllər də qeyd etdiyim kimi, OPEK-in 60-65 dollar həddini zorlamamasının daha məqsədəuyğun olması görünür.
- Valyuta bazarlarında yüksək volatillik (dalğalanmalar) ehtimalı çox yüksəkdir. Bu il Avropa İttifaqının (Aİ) xüsusilə 2 aparıcı ölkəsində (Almaniya və İtaliya) seçkilər Avronun kursunun kəskin dalğalanmasına səbəb olacaqdır. Merkelin qaçqınlar məsələsində tutduğu mövqe daha çox tənqid olunmağa başlamış və seçki prosesində əsas həlledici amillərdən biri olacaq. İtaliyada isə Aİ-dən çıxmaq tərəfdarlarının qələbəsi ehtimalı yüksəkdir. (2016-cı ildə keçirilən referendumda indiki baş nazirin islahatlar paketinin dəstəklənməməsi bu ehtimalı gücləndirmişdir). Əslində, gözləntiləri doğrultmayan Aİ-nin yeni dünya nizamında şəklinin indiki kimi olmayacağı getdikcə aydınlaşmağa başlayır.
Bu məsələdə çox dərinə getmədən 3 faktı qeyd edim: 1) ABŞ-ın ən yaxın müttəfiqi Böyük Britaniya Aİ-dən çıxır və buna artıq referendumda səs verildi; 2) Almaniyada terror aktları getdikcə artır (Aİ-nin əsas sütunlarından olan Merkelin qaçqınlarla bağlı siyasətinə qarşı olanların mövqeyi bununla güclənir); 3) İtaliyada bank və maliyyə sistemlərində yeni və dərin problemlər meydana gəlməyə başlayır ki, bu da İtaliyanın Aİ-dən çıxması tərəfdarlarının hakimiyyətə gəlməsinə baza yaradır. ABŞ-ın Avropaya bu problemlərin həllində nə dərəcədə kömək edəcəyi dəqiq deyil. Nəticə: Avronun taleyi necə olacaq?
- Funt sterlinq. Böyük Britaniyanın Aİ-dən çıxması necə baş verəcək? Yumşaq, yoxsa kəskin. Bu məsələ də funt sterlinqin kursuna kəskin təsir edəcək. Bu valyutada da kəskin dalğalanmalar müşahidə ediləcək, lakin funt böyük sürprizlər də edə bilər və bu gözlənilir.
- İnkişaf etməkdə olan ölkələr (Braziliya, Hindistan) islahatlar keçirərək iqtisadi inkişaflarını tədricən yüksətlməyə çalışacaqlar.
- Suriya məsələsində gərginlik azalsa da, Suriya məsələsinin doğurduğu digər (qaçqınlar məsələsi, terrorçuların digər ölkələrə yayılması, Suriya daxilində müxtəlif qrupların maraqlarının təmin olunması və sair) problemlər öz həllini gözləyəcəkdir və gərginliyi saxlayacaqdır.
- Çinlə bağlı gərginlik yüksələcək (xüsusilə ABŞ-Çin, ABŞ-Tayvan münasibətləri fonunda).
- 2016-cı ilin sonlarında gərginləşən ABŞ-İsrail münasibətləri 2017-ci ildə yaxşılaşacaq. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, Türkiyə-İsrail yaxınlaşması Türkiyənin siyasi gücünü artırmağa yardım edəcək amil ola bilər.
Bəs Azərbaycan manatını nə gözləyir?
Yuxarıda sadalananların fonunda Azərbaycanın ən azı ilin birinci yarısında tam üzən məzənnəyə keçərək manatı taleyin ümidinə buraxmaq ehtimalı azalır. Digər tərəfdən, Mərkəzi Bank monetar siyasətini davam etdirməklə real sektora islahatlar və layihələri həyata keçirərək ticarət balansına müsbət töhfə verməsi üçün vaxt qazandırmağa çalışır.
Davamlı olaraq vurğuladığım məqam 2017-ci ildə tam yetişir: bütün fikirləri dolların kursu və bank sektorundan real sektora yönəltmək. Real sektorda hansı məsələlər öz həllini tapmayana qədər bank sektorunun inkişaf etməsi və real sektorun inkişafına öz dəstəyini verməsi çətindir? Nə üçün indiki məqamda bank sektoru real sektora hətta maliyyə resursları yönəltsə də bunun effekti minimum olacaq? Bank sektoru və real sektorun qarşılıqlı həyata keçirməli məsələlər hansılardır və bunun prosedurları necə olacaq?
Bu və digər məsələlər texniki və spesifik məsələlər olaraq daha dar çərçivənin və dairənin mövzusudur.
Yuxarıda deyilənlər və müşahidə etdiklərimiz göstərir ki, hələ geosiyasi gərginlik, nüfuz dairələrinin yenidən bölüşdürülməsinə cəhdlər, valyuta müharibələri davam edəcək.
Nəticə: Azərbaycan devalvasiya məsələsində geciksə də, devalvasiyadan sonra nəzarət altında üzən məzənnə siyasəti həyata keçirməklə düzgün addım atmış oldu. Əks halda, manatı, nəticədə də ölkə iqtisadiyyatını daha böyük fəlakətlərə atmış olardı. (Haşiyə: əslində tam üzən məzənnə, nəzarət altında üzən məzənnə terminləri yoxdur. Ya fikslənmiş (sabit) məzənnə vardır, ya da üzən məzənnə. Ölkə burada ortaq məxrəc tapa bildi ki, bu da başqa söhbətin mövzusudur). Deməli, neftin qiymətinin kəskin enməsi nəticəsində real sektorda meydana gələn təlatümlərin qurbanına çevrilən maliyyə sektoru bu təlatümlərin daha da dağıdıcı olmaması üçün bacardığını etdi. Beləliklə, 2017-ci il real sektorun ili olacaq ki, islahatlarla inkişaf edərək maliyyə sektoruna öz maddi-mənəvi borcunu qaytara bilsin.
Müəllif: ELman Sadıqov, Azərbaycan Risk Peşəkarları Assosiasiyasının Risk ekspertləri qrupunun sədri, maliyyəçi ekspert,